CAHİLİYYE: Bunlar Allah-u Teâlâ’yı inkâr ederler ve bizi öldüren Allah değil, zamandır derlerdi. Bu durumu Kuran-ı Kerim şu şekilde haber vermektedir. Dediler ki: Hayat ancak bu dünyada yaşadığımızdır. Ölürüz, yaşarız. Bizi ancak zaman helak eder. Bu konuda onların hiçbir bilgisi de yoktur. Onlar sadece zannediyorlar.[583]

İSLAM: Bu dünya hayatı oyundan ve eğlenceden başka bir şey değildir. Asıl hayat ahiret yurdundaki hayattır. Kâfirler keşki bunun bilincine varsalardı.[584]

GÜNÜMÜZDE: İmam Gazzalî[585], kendisinden önceki felsefecileri üç gruba ayırmaktadır. Bunlar: Dehriyyûn (Materyalistler), Tabîiyyûn (Natüralistler) ve İlahiyyûn (Metafizikçiler)dir. Gazzali bu ayırımı takiben, onların fikirlerini kısa ve tiz bir şekilde şöyle özetler: Bunlar, en eski filozoflardan bir zümredir. Kâinâtı idare eden ve herşeye muktedir olan bir yaratıcının varlığını inkâr etmişlerdir. Âlemin bir yaratıcı tarafından değil de, öteden beri kendiliğinden mevcut olduğunu, canlının meniden, meninin canlıdan vücûda geldiğini, böylece ebedî olarak devam ettiğini iddia etmişlerdir ki, bunlar zındıklardır.[586]

Dehrilik, Ateizm çeşitlerinden biridir. Ateizm, negatif ve pozitif diye iki aşamada incelendiğinde: Negatif ateizm, Tanrı’nın varolmasını prensip olarak mümkün görür, fakat varolduğuna dair gözle görünür bir gerekçe bulunmadığı gerekçesi ile reddeder; pozitif ateizm ise, Tanrı’nın varolmasını mümkün görmez.

Negatif ateizmde bir iddia yoktur, sadece bir red vardır. Pozitif ateizmde ise hem bir red, hem de bir karşıt iddia vardır. Negatif ateist “Tanrı varolabilir, fakat varolduğu kanıtlanmadığı sürece bu iddiayı kabul etmem.” şeklinde yaklaşır. Pozitif ateist ise, “Tanrı’nın varolması kesinlikle mümkün değildir.” yaklaşımı gösterir. İkisi de sonuç itibari ile Tanrı kavramını reddetmek noktasında birleştikleri için, “Ateizm” başlığı altında tanımlanırlar. Bu yaklaşımlara göre, dirilişi inkâr etme konusunda işlediğimiz ateistlerden ayrıdırlar. Kategoriye göre bunlar, negatif ateistlerdir.

Zamana tapanlar da, hayatın hemen her alanında varlıklarını göstermektedirler. Bu insanlar, ideolojik olarak komünist olabilecekleri gibi kapitalist de olabilir. Pozitif bir ateist ise sadece komünist ideolojinin ürünü demektir. İkisi de sonuç olarak, yaratıcının varlığına binaen “yok” gibi yaşadıkları için, dünya ve ahiret hayatları kısa devre[587] yapmaktadır. Bunun için dünya hayatlarında zelil olacakları, ahiret hayatlarında ise şiddetli bir azap çekecekleri bildirilmiştir.

ALLAH (c.c.) şöyle buyuruyor:

Onlardan öncekiler de peygamberi yalanlamışlardı da farkına varmadıkları yerden onlara bir azab çattı. Allah, dünya hayatında da onlara rezillik taddırdı. Ahiret azabı, elbette daha büyüktür. Keşke bilselerdi.[588]

Dehr, lügatte; zamanın başlangıcı, dünyanın ömrü, asır, çağ gibi anlamlara gelmektedir. Dehrîler veya Dehriyye ise, zamanı esas alıp, zamanın ve maddenin ebedîliğine inandıkları için, dünyadaki hadiselerin ancak tabiat kanunları ile meydana geldiğini kabul eden zümredir.

[583] Casiye suresi, 24. Ayet

[584] Ankebut suresi, 64. Ayet

[585] D. 1058- Ö. 1111

[586] İmam Gazzali, El-Munkızu Mine’d-Dalâl, Çev. A. Subhi Furat, dalâletleri Hidâyete, syf.48

[587] Bataryaların pozitif ve negatif uçlarının birbirlerine değmesi sonucunda ortaya çıkan gerilim

[588] Zümer suresi, 25–26. Ayetler